Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi Kimdir?

0
321

Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi

ÖNSÖZ

İlim, seleften halefe tevarüsen intikal eden bir mirastır. Geçmişini bilen ve daha önce yapılan çalışmalardan haberdar olan ilim adamları, hem daha büyük çalışmalar yapmak için kendilerinde güç bulacak, hem de geçmişin aydınlık rehberliğinde yeni ufuklara yol alabileceklerdir. Bu sebeple, ilim mirasımızın değerli bir parçasını gün yüzüne çıkarıp tanıtmak, selefe arz-ı şükran anlamı taşımasının yanında halefe de yolunu aydınlatacak bir meşale sunmaktır. Bu düşüncelerle son devir Osmanlı âlimlerinden ve devlet adamlarından Ermenekli Süleyman Sırrı Efendinin, büyük Türk bilgini İmam Birgivi’nin kıymetli eseri Kifâyetü’l-mübtedî üzerine yaptığı şerh çalışmasını tahkik edip tanıtmaya karar verdik.
Çalışmamızın araştırma kısmının ilk bölümünde Süleyman Sırrı Efendinin hayatını Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ve İstanbul Müftülüğü Şerʻiyye Sicilleri Arşivi belgelerini esas alarak verdik. Müellifin terceme-i halinde geçen kişi, kurum ve terimleri açıkladık. Araştırma kısmının ikinci bölümünde Kifâyetü’l-müntehî’yi ve metodunu tanıtmaya çalıştık. Bu bölümde geçen terimleri yine ilgili kaynaklardan yaptığımız nakillerle açıkladık. Çalışmanın üçüncü bölümünü söz konusu eserin tahkiki oluşturmaktadır. Eseri tahkik ederken müellif hattı tebyiz nüshasını esas almakla birlikte devlet matbaasında yapılan baskısından da istifade ettik. İki nüsha arasındaki farklılıkları dipnotta gösterdik. Ayetlerin, hadislerin ve şiirlerin kaynaklardaki yerlerini verdik. Eserde geçen âlimleri dipnotta tanıttık.
Bu mütevazı çalışma boyunca manevi desteklerini esirgemeyen eşime, tecrübe ve tevcihleriyle yol gösteren danışman hocam Prof. Dr. Ahmet Turan ARSLAN’a ve Süleyman Sırrı Efendi hakkında yaptığı çalışma esnasında elde ettiği tüm bilgi ve belgeleri benimle paylaşarak eşsiz bir hazine lütfeden Yrd. Doç Dr. Musa ALAK hocama derûnî şükran duygularımı ifade ederim.
Mustafa ORAL İstanbul, 2015

ERMENEKLİ SÜLEYMAN SIRRI EFENDİ NİN HAYATI VE ESERLERİ

I. HAYATI
A. Adı ve Doğumu
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi , Sicill-i ahval defterindeki malumata göre 1271/1855 senesinde1; İstanbul Müftülüğü meşihat arşivindeki kendi doldurduğu sicil kaydına göre ise 1267/1851 yılında, o zamanlar İçel sancağına bağlı Ermenek kasabasında doğmuştur. Ermenek’te doğması sebebiyle Ermenekli diye anılmıştır. Süleyman Sırrı’nın daha çok İçelli Süleyman Sırrı Efendi olarak tanındığını söyleyenler olmuşsa da, biz icâzetnâmelerinde ve eserlerinde el-Ermenâkî (Ermenekli) nisbesini diğerinden daha fazla kullandığını görmekteyiz. Kendisini sadece, öğrencisi Eskişehirli Muhammed Râsih Efendiye verdiği icâzetnâmede ve Medhal-i Fıkh isimli eserinde İçelli olarak takdim etmektedir.
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi, Kifâyetü’l-Müntehî’nin sonunda kendi soy ağacını şu şekilde vermektedir “Süleyman Sırrı b. Abdullah b. Zühdü b. el-Hâc Hüseyin Hüsnü”7 Her ne kadar burada babasını Abdullah b. Zühdü olarak zikretse de bunun bir zühûldan veya matbaa hatasından ibaret olduğu kanaatindeyiz. Çünkü arşiv kayıtlarında, diğer eserlerinde ve öğrencilerine verdiği üç icâzetnâmede babasının Abdullah Zühdü Efendi olduğunu yine bizzat kendisi kaydetmektedir.
Süleyman Efendinin babası Abdullah Zühdü Efendi ticaret erbabı bir zât idi.9 Eşi Nesime Hanım (v. 1936), çocukları ileride kısaca hayatlarından bahsedeceğimiz ünlü vali Tevfik Sırrı Gür (v. 1953), Ayşe Saadet (Suat) İnceler (17.08.1984) ve Fatma Vesile Gop (v. 1964)’tur. Sırrî nisbesinin sebebini araştırmalarımızda tespit edemedik.

B. Tahsil Hayatı

Ermenek Kasabası’ndaki sıbyân mektebinde10 başlangıç seviyesindeki ilimleri okuduktan sonra medreseye girerek burada sarf ve nahiv ilimlerini okumuştur. Daha sonra Ermenek Kasabası’ndaki rüşdiye mektebine girip eğitim süresi içerisinde burada verilen dersleri almıştır. Eğitim süresinin sonunda ise mezuniyet imtihanına girip 10 Cemâziyelevvel 1287 (7 Ağustos 1870) tarihinde diploma almıştır. Rüşdiye mektebinden sonra tekrar medreseye girip alet ilimlerinden mantık, dini ilimlerden de o zamanki sistem üzere Mültekâ’ya11 kadar olan dersleri görmüştür. Daha sonra ise eğitimini tamamlamak üzere 10 Cumâde’l-ûlâ 1287/8 Ağustos 1870 tarihinde Dersaadet’e (İstanbul) geldi.12 İstanbul’a kim vesilesiyle ve nasıl geldiğini bilmemekteyiz. Gelini Mukaddes Gür, onun bir arkadaşıyla birlikte İstanbul’a geldiğini söylemiştir.
Sicill-i Ahvâl defterinde mekteb-i rüşdiye şehâdetnâmesini alıp İstanbul’a gittiği kaydedilmiştir.14 Sadık Albayrak ise onun sıbyan mektebini Ermenek’te bitirip medreseye girdiğini, mantık ve Mültekâ isimli esere kadar burada okuyup daha sonra İstanbul’a gittiğini söylemektedir.15 Albayrak’ın sözünü ettiği medrese Tol (Musa Bey) Medresesi16 olmalıdır.
İstanbul’da, Bâyezîd dersiâmlarından Ermenekli Mehmed Ayni Efendinin derslerine devam etmiştir.17 Hocalarını tanıtırken daha geniş bahsedeceğimiz üzere Süleyman Sırrı Efendi ilminin çoğunu Mehmed Aynî Efendiden tahsîl etmiş ve kendisine diğer hocalarından daha çok hürmet göstermiştir. Aynî Efendiden icâzetnâme almış ve kendisini ilmî olarak Hâdimî, İbn Hacer el-Askalânî, Firebrî, Buhârî, Cürcânî, Kazvînî, Fahreddîn er-Râzî, Gazzâlî, Cüveynî, Şâfiî, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Ebû Hanîfe, Hammâd b. Süleymân, İbrahim en-Nehaʻî, Alkame, Abdullah b. Mesûd ve Ali b. Ebî Tâlib gibi birçok büyük zevâtın içerisinde bulunduğu beş tarikli bir icâzet ile Rasûlullah (sav)’e ulaşan silsilenin halkalarından birisini teşkil etmiştir.
Mehmed Aynî Efendi dışında Ermenekli Ökkeş Efendi Zâde, Ermenekli Hacı Abdurrahmân, Ermenekli Hacı Mustafa, Çankırılı Kara Ali Efendi, Boyabatlı Deli Osman Efendi, Kankîrli Hacı İbrâhim, Amasyalı Abdülkerîm, Ankaralı Abdullah Hulûsî gibi hocalardan da ders almıştır.19 Tahsilinden sonra ruûs imtihanına20 girip başarılı olarak rûmî 1296/ m. 1880 yılında Bâyezîd Camii’nde müderrisliğe başlamıştır.21
C. Hocaları
1. Ermenekli Mehmed Ayni Efendi
2. Ermenekli Hüseyin Efendi
3. Ermenekli Ökkeş Efendi Zâde
4. Emenekli Hacı Mustafa Efendi
5. Çankırılı Kara Ali Efendi
6. Boyabatlı Deli Osman Efendi
7. Çankırılı Hacı İbrâhim Efendi
8. Amasyalı Abdülkerîm Efendi
9. Ankaralı Abdullah Hulûsî Efendi
D. İcâzet Silsileleri
Süleyman Sırrı Efendi, öğrencileri Mustafa Remzi, Muhammed Rasih ve Ömer Fevzî Efendilere verdiği icâzetnâmelerde kendisini Rasûlullah (sav)’a bağlayan dördü Mehmed Aynî Efendi’den birisi de es-Seyyid Ahmed el-Hâzim Efendi’den başlayan beş tarikli icâzet silsilesini zikretmektedir.
Aşağıda bu beş tarîki şekil üzerinde görebiliriz:
Birinci Tarîk:
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi
Mehmed ʻAynî elErmenâkî
el-Mahmûd er-Rızâ elBûrî
es-Seyyid es-Sâdık b. Muhammed el-Kayserî
es-Seyyid es-Sâlih elAnkaravî
Ebû Saʻîd es-Seyyid Muhammed el-Hâdimî
Mustafa el-Hâdimî
Muhammed b. Ahmed etTarsûsî
Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Kâmil
Hayreddîn ed-Deylemî
Ahmed b. Muhammed b. Abdülʻâl
Muhammed b. Abdülʻâl
Şeyhu'l-İslâm Zekeriyyâ el-Ensârî
İbn Hacer el-ʻAskalânî
Burhâneddin
İbnu'ş-Şıhne
Sirâceddîn ez-Zebîdî
Ebu'l-Vakt Abdü'l-Evvel
Ebu'l-Hasan Abdurrahman ed-Dâvevî
Abdullah es-Serahsî
Muhammed b. Yûsuf elFirebrî
Muhammed b. İsmâil elBuhârî
İkinci Tarîk:
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi
Es-Seyyid Ahmed el-Hâzim b. Abdurrahman er-Rûhî en-Nevşehrî (Müftîzâde)
Muhammed Esʻad b. Ahmed (İmâmzâde)
Musannıf Efendi
Es-Seyyid Abdurrahman el-Kuyucâğî
Es-Seyyid Sâlih elAmasravî
Ebû Saʻîd Muhammed elHâdimî
Burada Muhammed elHâdimî'de diğer silsile ile birleşmektedir.
Üçüncü Tarîk:
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi
Mehmed ʻAynî elErmenâkî
El-Mahmûd er-Rızâ elBûrî
Eş-Şeyh Hâfız Ali b. Muhammed el-İlyasânî et-Tôkâdî
Es-Seyyid Sâlih elAnkaravî
Ebû Saʻîd Muhammed elHâdimî
Muhammed Hâdimî'de diğer silsilelerle birleşmektedir.
Dördüncü Tarîk:
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi (Ermenâkî)
Mehmed ʻAynî el-Ermenâkî
Eş-Şeyh Abdullah b. Eş-Şeyh Hasan elKângrevî (8/1?) el-İstanbûlî
Osmân el-Akşehrî el-Kayserî
Muhammed Emîn el-Hâdimî
Süleyman Sırrı Efendi bu noktadan sonrasını zikretmemektedir. Bu silsile de Muhammed Hâdimî'de diğer silsielerle birleşip Rasûlullah (sav)'e bağlanıyor olmalıdır.
Beşinci Tarîk:
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi (Ermenâki)
Mehmed ʻAynî el-Ermenâkî
El-Mahmûd er-Rızâ el-Bûrî
Eş-Şeyh Hâfız Ali b. Muhammed el-İlyasânî etTôkâdî
Es-Seyyid Sâlih el-Ankaravî
Ebu'l-Fahr Halîl el-Konevî
El-Hâfız Muhammed elAmâsî el-İstanbûlî
Ahmed el-Kâzıbâdî
Muhammed et-Tefsîr
Ali el-Kôrâtî
Zeynelâbidîn b. El-Kûrânî
Abdullah el-Cezerî
Mevlânâ Ahmed elMuhaccel Mirzâcân eşŞîrâzî
Mevlânâ Hoca Cemâleddîn eş-Şîrâzî
Mevlânâ Muhyiddin elKaşgârî
Mevlânâ el-Muhakkik eşŞerîf el-Allâme el-Cürcânî
Mevlânâ Mübârekşâh
Kutbeddîn er-Râzî
Mevlânâ Kudbeddîn eşŞîrâzî
Mevlânâ el-Kâtib el-Kazvînî
Mevlânâ Fahreddîn er-Râzî
El-İmâm el-Ğazzâlî
İmâmu'l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah
Abdullah (İmâmu'lHaremeyn'in Babası)
Ebu't-Tayyib
İshâk
İbrâhîm el-Mervezî
Ebu'l-Abbâs Ahmed
Ebu'l-Kâsım
Osman
İbrâhîm b. İsmâîl
Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiʻî
Muhammed b. Hasan eşŞeybânî
El-İmâmu'l-Aʻzam Ebû Hanîfe Nuʻmân b. Sâbit
Hammâd b. Süleymân
İbrâhîm en-Nahaʻî
Alkame b. Zeyd
Abdullah b. Mesʻûd (ra)
Ebû Abdirrahman İbnu'l-Esved b. Zeyd
Ebû Abdirrahman b. Abdillah b elHabîb
Ali b. Ebî Tâlib (ra)
Rasûlullah (sav)
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi
E. Öğrencileri
1. Hüseyin Fehmî Efendi
2. Yozgatlı Seyyid Ömer Fevzî b. Mustafa
3. Ankaralı Hacı Hâfız Refî Efendi
4. Mustafa Remzi b. Muharrem el-Hüseynî
5. Eskişehirli Muhammed Râsih b. Abdullah Efendi
6. Hüseyin Hüsameddin Yasar
F. Eğitim-Öğretim ve İdari Görevleri
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi Eğitim-Öğretim Görevleri
a. Beşiktaş Mekteb-i Rüşdî-i Askerîsi Arapça Muallimliği
b. Bâyezîd Dersiâmlığı
c. İbtidâ-i Hâric İstanbul Müderrisliği
d. Mekteb-i İʻdâdiyye-i Harbiyye-i Şâhâne Sınıf-ı Mahsûs-i Arabî Muallimliği
e. Mekteb-i Nûmûne-i Terakkî36 Mantık Muallimliği
f. Mekteb-i Nûmûne-i Terakkî Tatbîkât-ı Arabiyye Muallimliği
g. Mekteb-i Hukûk-i Şâhâne Kitâbü’n-nikâh Muallimliği
h. Dârülfünun Ulûm-i Dîniyye Muallimliği
i. İstanbul Sultânîsi Ulûm-i Dîniyye Muallimliği
j. Vâizlik
2. İdarî Görevleri
a. Tetkik-i Müellefât-ı Şerʻiyye Meclisi Âzâlığı
b. Maârif Nezâreti Encümen-i Teftîş ve Muâyene Âzâlığı
c. İzmir Kadılığı
d. Bursa Kadılığı
e. Meclis-i Kebîr-i Maârif Âzâlığı
f. Kütüb-i Dîniye ve Şerʻiyye Tetkik Heyeti Riyaseti
g. Haremeyn Kadılığı
h. Meclis-i Maârif Âzâlığı
i. Darülmuallimin Müdürlüğü
G. Aldığı Madalya ve Nişan
22 Muharrem 1313 (15 Temmuz 1895) pazartesi günü, telif ettiği kifâyetü’l-müntehî, hulâsatü’l-efkâr ve Esbâbu’l-felâh eserlerinden ve görevlerindeki üstün gayret ve başarılarından ötürü Maarif Nâzırı Zühdü’nün tavsiyesi üzerine gümüş liyakat madalyası70 ve dördüncü rütbeden Mecîdi nişanı ile taltîf edilmiştir. Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi bu dönemde eser telifine vakit ayıramayacak kadar yoğun idari ve tedris faaliyetleri içerisinde idi.73 Bu yoğun çabaları ve üstün hizmetleri sebebiyle bu dönemde ilmi rütbesi hareket-i hârice74 terfi etmiş, 1310/1894) yılında Maârif Nezâreti Encümen-i Teftiş ve Muâyene âzâlığına nakledilmiş, 1313/1895 ve 1314/1898 yılında memuriyetlerine ilave olarak Mekteb-i Hukûk-i Şâhâne Kitâbü’n-Nikâh muallimliğine tayin edilmiştir. Bu hummalı çalışmalar sebebiyledir ki söz konusu madalya ve nişana layık görülmüştür.
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi
H. VEFÂTI
Osmanlı Devleti’nin son dönem âlimlerinden ve devlet adamlarından biri olan, hayatını eğitim-öğretim ve devlet hizmetleriyle dopdolu geçiren, birçok eser telif edip sayısız başarıya ve taltife mazhar olan Hafız Hacı Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi 28 Ağustos 1931 yılında vefât etmiş, cenazesi Beyazıt’taki Yahnikapan Mahallesi’ndeki75 evinden kaldırılarak Merkez Efendi Mezarlığı’ndaki aile kabristanına defnedilmiştir.76 Kabri, Merkez Efendi Camii avlusundan kabristana açılan kapıdan girdikten sonra sağ taraftan ikinci patikanın baş taraflarındadır. Aile kabristanında kendisi ile birlikte Eşi Nesime Hanım (v. 20.08.1936), kızları Ayşe Saadet İnceler (v. 18.07.1973) ve Fatma Vesile Gop (v. 09.10.1964) ile H. Sadettin Geredel (v. 18.07.1973)’in mezarları da bulunmaktadır.
"Ermenekli
"Ermenekli
İ. ÇOCUKLARI
Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi nin, eşi Nesime Hanım (20.08.1936)’dan üç çocuğu olmuştur. En büyükleri Fatma Vesile Gop, ortancaları Tevfik Sırrı Gür, küçük çocuğu ise Ayşe Saadet İnceler’dir.77 İki kızı hakkında yeterli araştırma yapma imkânı bulamadık. Aile kabristanındaki mezar taşlarının üzerindeki yazıya göre Fatma Vesile Gop 1890 yılında doğmuş, 9 Ekim 1964 tarihinde vefat etmiştir. Ayşe Saadet İnceler ise 1901yılında doğmuş, 17 Ağustos 1984 tarihinde vefat etmiştir. Oğlu Tevfik Sırrı Gür’ün hayatı hakkında daha geniş bilgi vermeye çalışacağız.
"Ermenekli
Bu makale Temel İslam Bilimleri bölümünde Yüksek Lisans okuyan Mustafa Oral'ın Yüksek Lisans tezinden alıntıdır.  Tezin aslına bu linkten ulaşabilirsiniz. https://core.ac.uk/download/pdf/50614179.pdf

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz